Een uniek instrument
Sinds 2018 installeert de Contius Foundation, een stichting van openbaar nut, in de Sint-Michielskerk te Leuven een barok Bachorgel. Dit unieke instrument heeft 2 klavieren, 38 registers en 2021 pijpen.
Wat Contius zo speciaal maakt is de bevestiging van een zekere Gravität in de klank, met toch al een snuifje roccoco verfijning. Dit uit zich niet enkel in de legering van zijn pijpen, maar ook in kleinere – maar daarom niet minder bepalende – intonatiekenmerken.
In vergelijking met de vroegere Silbermann- en Wagnerorgels klinkt dit type orgel misschien een tikkeltje eleganter, wat lichter, lichtvoetiger in zekere zin, zonder de stevige wortels van die stoere Duitse traditie te willen wegwerken.
Naar het voorbeeld van H.A. Contius
Op aanbevelen van internationaal vermaarde organisten werd het orgel in Leuven nagebouwd naar voorbeeld van het instrument dat de 18de-eeuwse orgelbouwer Heinrich Andreas Contius in 1774-1779 voor de Heilige Drievuldigheidskerk in Liepaja (Letland) bouwde. Dit enig overblijvend orgel van H.A. Contius vertegenwoordigt een orgelbouwstijl die tot de laatste ‘Bach-stijlen’ wordt gerekend.
H.A. Contius was intimus van de Bach-familie, wiens carrière gelanceerd werd met een aanbevelingsbrief van Johann Sebastian Bach, waarin die hem rekende tot het allerbeste wat de orgelbouw te bieden had.
Schilderij van Bach aan het orgel - schilder onbekend
Een wetenschappelijk project
Aan de bouw van het Leuvense orgel ging een grondig wetenschappelijk en historisch onderzoek van het orgel in Liepaja vooraf. De uitstekende band met het Renovation Fund of the Holy Trinity Church in Liepaja, de prachtige kerk waarin het originele Contiusorgel staat, speelde hierin een cruciale rol. Met hun toestemming werd het orgel diepgaand onderzocht en in groot detail (opbouw, materiaal, pijpen, mechaniek) beschreven.
Het hele onderzoek werd gedeeld met de enthousiaste groep van jonge mensen die zich rond deze bijzondere kerk in Letland heeft verzameld en hun omgeving kon stimuleren dit stukje hoogbarokke bouwkunst te behoud en restaureren.
Holy Trinity Church in Liepaja - © Latvia Travel
Bouw van het Bach-orgel in Leuven
De reconstructie gebeurde met dezelfde materialen en technieken die Contius hanteerde. De eerste en een deel van de tweede fase van de bouw gebeurden door Flentrop Orgelbouw BV uit Zaandam en Joris Potvlieghe, orgel- en clavichordbouwer uit Tollembeek, gespecialiseerd in de 18de eeuw. Joris Potvlieghe voltooide de tweede en derde fases en intoneerde het orgel volledig in stijl en stemming van het Liepaja-orgel.
Naar een idee van Sigiswald Kuijken werd het zeven ton wegende orgel boven de nieuwe inkom op opgetrokken op historische hoogte, op een door architect Jan Mannaerts speciaal daarvoor ontworpen volledig houten hoogzaal, waarbij, zoals in het verleden, de zijbeuken van deze kerk betrokken worden. Zo kunnen voor het eerst in ons land solisten, koor en orkest rond het orgel musiceren.
Joris Potvlieghe in het orgel - © Editiepajot
De ontbrekende schakel
Door de reconstructie van dit instrument kwam een stuk geschiedenis opnieuw tot leven. Zo werd een instrument gereconstrueerd dat in ons land en ver daarbuiten ontbrak en de ontbrekende schakel is voor zowel studie en opleiding als voor de best mogelijke uitvoering van de muziek van de hele Bach-familie, en bij uitbreiding barokmuziek.
Daarnaast is het orgel het centrale punt van het Internationale Contius-Bach Festival, met dagelijks hoogstaande concerten gebracht door gerenommeerde artiesten en ensembles. Tegelijk vindt ook een zomeracademie voor jonge musici plaats; in 2023 werden masterclasses georganiseerd voor orgel of voor orgel en zang, in samenwerking met de Muziekkapel Koningin Elisabeth. Het 10-daagse Festival vond plaats in de eerste helft van de maand juli, de tweede editie van 7 tot 15 juli 2023.
Uit de as herrezen
De Sint-Michielskerk was altijd een muzikaal centrum tot een verkeerd gericht geallieerd bombardement haar Le Picardorgel (1744) in 1944 verwoestte. Mede dankzij het akkoord van het Vlaams Gewest (afdeling Onroerend Erfgoed) en de stad Leuven staat het nieuwe orgel op precies dezelfde plaats.
Het Contiusorgel is een uniek element in de gelaagde functies van deze bijzondere kerk. Als liturgisch en concert-instrument, uiteraard, maar ook als pedagogisch instrument, bijzonder geschikt voor opnames, en ondersteuning van het bijzondere project dat de Sint-Michielskerk uitdraagt als “Vredeskerk” in een brede internationale beweging.
